Urządzenia podziałowe. Urządzenia podziałowe stosuje się w tych przypadkach, gdy przy obracaniu z pozycji na pozycję trzeba ustalić w określonym położeniu zacisk przyrządu z zamocowaną w nim obrabianą częścią. Zwykle urządzenia podziałowe składają się z płyty podziałowej i koł­ka ustawczego. W płycie podziałowej, zależnie od liczby pozycji, wyko­nuje się otwory lub rowki, w które wsuwa się kołek ustawczy. Najczę­ściej używane są małe płyty podziałowe z rozmieszczonymi promieniowo otworami lub wykrojami na kołek (rys. 134a). Przy takim układzie rowki w hartowanej płycie mogą być przeszlifowane. Jednakże w szeregu przypadków ustalanie przez przesuwanie kołka w kierunku promieniowym jest niewygodne (szczególnie przy większych płytkach) i lepiej jest umieścić kołek po osiowo względem płyty podzia­łowej (rys. 134b). Wówczas jako gniazda służą tulejki hartowane, wci­śnięte w płytę podziałową. Kołki ustawcze dzielimy na następujące rodzaje: 1) wstawiane (uproszczone); 2) odciągane: a) cylindryczne pełne (rys. 135a), b) cylindryczne rozprężne (rys. 136) stożkowe (rys. 135b), d) ścięte; 3) kulkowe (rys. 135c). Wstawiane kołki ustawcze wsuwa się ręcznie w gniazda; są one pro­ste i tanie, ale stosuje się je w przyrządach tylko przy małej skali pro­dukcji. Przeważnie stosuje się szybko uruchamiane zatrzaski, które wci­skane są w gniazdo za pomocą sprężyny, a wysuwane przez odciąganie ręczne za pomocą pedału lub w sposób automatyczny. Pełne kołki cylindryczne wsuwane są w gniazdo z luzem, co wpływa na dokładność podziału kątowego. Aby zwiększyć dokładność podziału, należy skasować luz między kołkiem a gniazdem. W tym celu stosuje się cienką rozpieraną tuleję, umieszczoną na końcu kołka (rys. 136). Po wsu­nięciu kołka w gniazdo, sprężysta tuleja jest rozpierana przez umieszczoną wewnątrz niej masę z tworzywa sztucznego, którą dociska się śrubą wkrę­caną w kołek. Wadą takich zatrzasków jest ich skomplikowana budowa. Kołki stożkowe wprowadza się w gniazdo bez luzu, jednakże w razie przedostania się drobnych cząstek między kołek i powierzchnię gniazda, powstaje błąd wpływający na dokładność podziału. Ponadto dla uzyska­nia prawidłowego położenia kołka względem gniazda, w płaszczyźnie pro­stopadłej do kierunku obrotu płyty podziałowej, trzeba bardzo dokładnie obrabiać wszystkie współpracujące części urządzenia podziałowego. Sta­nowi to znaczne utrudnienie przy stosowaniu takich kołków. W celu zmniejszenia wpływu niedokładności wzajemnego położenia osi kołka i osi gniazda stosuje się kołki ścięte (patrz pkt A). Zatrzaski kulkowe stosuje się do niezbyt dokładnego ustalania poło­żenia kątowego lub do przybliżonego ustawiania tarczy podziałowej, po czym wsuwa się właściwy kołek ustawczy. Kulka pod naciskiem słabej sprężyny wskakuje w gniazdo na głębokość mniejszą od jej promienia. Kołki proste i odciągane wykonuje się ze stali do cementowania lub stali wysokowęglowej (U 10, U 12) i hartuje do twardości HRC = 55 — 60. Inne elementy pomocnicze. Najczęściej spotykane są następujące ele­menty pomocnicze przyrządów: 1) nóżki, 2) kliny, 3) rękojeści, 4) wyrzut-niki, 5) opory do ustalania położenia narzędzi przy ustawianiu obrabiarki. W niektórych przypadkach nóżki nie są wykonywane jak całość z korpusem przyrządu, lecz są do niego przykręcane. Robi się to zwykle w przyrządach przesuwanych po stole obrabiarki w czasie obróbki lub obracanych na niej. W takich przypadkach stalowe hartowane nóżki będą się zużywały mniej niż wykonane w całości z żeliwnym lub stalowym kor­pusem przyrządu. W celu przyspieszenia ustawiania przyrządów frezarskich na obra­biarce i w celu nadania im większej stateczności wstawia się w nie zwy­kle kliny wchodzące w rowki stołu. Nie wystarcza to do dokładnego ustawienia przyrządu, które należy dodatkowo sprawdzić. W tym celu z boku korpusu obrabia się specjalnie płaszczyznę, według której przy pomocy czujnika sprawdza się położenie przyrządu na obrabiarce. W celu łatwiejszego przesuwania przyrządu po stole w czasie pracy i zdejmowania części ze stołu, zaopatruje się przyrząd w rękojeść (rys. 137). Dla przyspieszenia ustawiania frezarek przyrządy frezarskie często wyposaża się w podstawki ustawcze. Na tych podstawkach umieszcza się płytkę ustawczą (zwykle grubości 5-f-6 milimetrów), do której dosuwa się frez (lub na odwrót stół z przyrządem dosuwa się do freza). Po prawi­dłowym ustawieniu freza względem stołu (lub stołu z przyrządem wzglę­dem freza) płytkę usuwa się. W niektórych przyrządach, zwłaszcza małych obudowanych, dla ułat­wienia wyjęcia obrobionej części z przyrządu stosuje się wy rzutniki. Czas tracony na usunięcie obrobionej czę­ści z przyrządu może stanowić znacz­ną część ogólnego czasu obróbki. Wtedy znaczenie wyrzutnika z punk­tu widzenia zwiększenia wydajności pracy jest bardzo duże. Wyrzutniki można uruchamiać ręcznie (rys. 138); jednakże we wszystkich przypadkach, gdy jest to możliwe, należy przy większej skali produkcji dążyć do automatyzacji wy rzutników. Można to urzeczywistnić przez wykorzystanie jałowego ru­chu wrzecion wiertarek, stołów frezarek lub tłoków w pneumatycznych urządzeniach do uruchamiania zacisków. Przykład wyrzutnika uruchamianego przy jałowym ruchu wrzeciona wiertarki przedstawiono na rys. 139. Wyrzutnik 2 jest unoszony przez zabierak 1 w czasie podnoszenia płyty wiertarskiej 3. Przykład wy rzutnika działającego w czasie jałowego skoku tłoka urządzenia pneumatycznego przedstawiono na rys. 140. Obrabiane części są mocowane za pomocą płyty 1, połączonej z tłoczyskiem 2. W czasie skoku jałowego sworznie 5 i 6 naciskają na wyrzutniki 3 i 4.