Sprawą bardzo istotną jest łatwość uruchamiania silnika. Silnik w dobrym stanie technicznym w temperaturze otoczenia powyżej 0°C powinien zostać uruchomiony najpóźniej za trzecim włączeniem rozrusznika, przy czym każde włączenie rozrusznika powinno trwać nie dłużej niż 4 sekundy. Silnik nagrzany do temperatury 60 °C po­winien zostać uruchomiony po jednorazowym włączeniu rozrusznika. Uruchamiając ponownie silnik trzeba porównać łatwość jego uru­chamiania w stanie zimnym i nagrzanym. Przy okazji uruchamiania silnika sprawdza się pracę rozrusznika, którego zębnik powinien zazębiać się i wyzębiać bez zgrzytów. Szybkie uruchomienie silnika świadczy o jego dobrym stanie, a także o dobrym stanie rozrusznika, układu zapłonowego i akumulatora. Po uruchomieniu silnika należy zwrócić uwagę na ciśnienie oleju przy małej i dużej prędkości obrotowej silnika. Jeżeli w silniku na­grzanym do normalnej temperatury pracy najwyższe ciśnienie jest o ok. 30%> mniejsze od przewidzianego normą fabryczną, świadczy to o znacznych luzach w panewkach układu korbowego lub niedomaganiach układu smarowania. Przy okazji trzeba zaobserwować działanie pozostałych wskaźników na tablicy rozdzielczej samochodu. Podczas nagrzewania silnika należy sprawdzić działanie automa­tycznie sterowanej przesłony wzbogacającej mieszankę w gaźniku (jeżeli taka jest). W miarę nagrzewania się silnika dźwignia przesło­ny powinna unosić się do góry, w związku z czym prędkość obroto­wa silnika powinna maleć. Nagrzany silnik należy pozostawić na okres ok. 1 minuty na biegu jałowym i sprawdzić równomierność pracy poszczególnych cylindrów silnika oraz towarzyszące jej odgłosy. W przypadku występowania stuków lub nierównomiernej pracy silnika należy go osłuchać, usta­lić przyczyny stuków i nierównomiernej pracy. Jeżeli silnik na biegu jałowym pracuje normalnie, należy przez kilkanaście sekund sprawdzić jego pracę ze średnią prędkością obrotową i również zwró­cić uwagę na równomierność pracy oraz występowanie stuków. Z kolei należy kilkakrotnie gwałtownie nacisnąć pedał przyspiesze­nia, po czym zwolnić go całkowicie. Zmiany prędkości obrotowej po­winny odbywać się płynnie, a po zwolnieniu pedału przyspieszenia silnik powinien normalnie powracać do pracy na biegu jałowym. Tylko w początkowej fazie gwałtownego przyspieszania mogą być słyszalne nieznaczne metaliczne stuki. Zbyt głośne lub długotrwałe stuki świadczą o niewłaściwym ustawieniu zapłonu (zbyt wczesny). Następnie trzeba zdjąć pokrywę wlewu oleju. Nadmierna ilość spa­lin wydobywająca się z wlewu świadczy o przedostawaniu się ich do skrzyni korbowej wskutek zużycia pierścieni tłokowych. Istotne jest również sprawdzenie barwy spalin uchodzących z rury wydechowej. Ciemne spaliny świadczą o zbyt bogatej mieszance. Spa­liny niebieskie są oznaką spalania oleju, który przedostaje się przez nieszczelne pierścienie nad tłoki. Białe spaliny świadczą o dużej ilości znajdującej się w nich pary wodnej. Jeżeli zjawisko to występuje w niskiej temperaturze i zanika po kilku minutach pracy silnika, jest to objaw normalny. Natomiast stała obecność pary wodnej w spali­nach świadczy o przeciekach wody do cylindrów silnika. Podczas pracy silnika należy otworzyć pokrywę wlewu chłodnicy i sprawdzić, czy z cieczy chłodzącej nie wydobywają się pęcherzyki powietrza. Pienienie się cieczy i wydobywanie się pęcherzyków po­wietrza wskazują na przedmuchy gazów przez uszczelkę podgłowi-cową. Dotychczas omawianą próbę działania silnika przeprowadza się organoleptycznie, tzn. wyłącznie przy wykorzystaniu zmysłów (wzro­ku, słuchu, dotyku) wykonującego badanie. Bardziej nowoczesną, sku­teczną i powszechnie stosowaną obecnie metodą jest badanie silnika i jego osprzętu przy wykorzystaniu specjalnych przyrządów. Przy­kładem takiego przyrządu jest zestaw diagnostyczny SUN, model EET 820 (rys. 12.1), który służy do badania gaźnikowych silników samochodowych i ich osprzętu. Zestaw umożliwia szybkie sprawdze­nie tych elementów (układów) silnika, które warunkują jego sprawną pracę, a mianowicie: sprężania, zapłonu (konwencjonalnego i tranzystorowego), składu mieszanki, układu rozruchu, układu zasilania prądem instalacji elektrycznej. W skład zestawu diagnostycznego wchodzą następujące urządzenia pomiarowe: oscyloskop, woltomierz, próbnik kondensatorów, obrotomierz elektryczny, analizator spalin, próbnik kondensatorów i zwarcia styków przerywaczy, próbnik ustawienia zapłonu, próbnik ciśnienia i podciśnienia, próbnik cewek zapłonowych. Oscyloskop umożliwia obserwację działania i ocenę stanu układu zapłonu, dzięki wskazaniom graficznym wszystkich faz przebiegu (procesu) zapłonu. Uzyskany diagram stanowi jak gdyby fotografię bardzo szybko przebiegającego procesu. Oscyloskop umożliwia obser­wację i ocenę zmian napięcia występujących w układzie zapłonu w ciągu 0,01 s na jego ekranie. Obraz jest rzucany na odległość 150 mm. Można wyraźnie obserwować takie zjawiska, które dotych­czas tylko teoretycznie tłumaczono lub nawet przewidywano, jak np.: niezbędne napięcie zapłonu, czas trwania iskry zapłonowej, działanie cewki i kondensatora, pracę styków przerywacza, maksymalne napie-, cie w układzie zapłonu. Obserwacja na oscyloskopie przebiegu procesu zapłonowego jest stosunkowo łatwa. Polega ona zasadniczo na uchwyceniu na obrazie pojawiających się na ekranie odchyleń od znanych (normalnych) war­tości napięcia i ich wahań. Ponieważ poszczególne odcinki obrazu na ekranie odpowiadają określonym, fazom procesu zapłonu, zależnym od poszczególnych elementów układu zapłonu, nieprawidłowe działa­nie tych elementów znajduje odzwierciedlenie bezpośrednio na tych odcinkach. Aby ułatwić obserwację i wnioskowanie, obsługujący przyrząd mo­że, stosownie do życzenia, uzyskiwane na ekranie obrazy dla poszcze­gólnych cylindrów nakładać na'siebie lub obok siebie w celu porów­nania. Na rysunku 12.2 podano przykłady obrazów na ekranie oscy­loskopu podczas badania czterech różnych cewek zapłonowych. Za pomocą oscyloskopu można mierzyć i obserwować: maksymalne napięcie zapłonu, dostarczane przez cewkę podczas rozruchu, a na tej podstawie wnioskować o stanie uzwojenia pier­wotnego i wtórnego; użytkowe napięcie zapłonu, tzn. napięcie cewki, które zapewnia wytworzenie iskry na świecy (przez obserwację krzywej napięcia zapłonu — jej wysokości i równomierności); jest to podstawa do wnioskowania o uszkodzeniach przewodów, kopułki rozdzielacza itp. metodą kolejnych eliminacji; opory w przewodach wysokiego napięcia (zapłonowych); obserwować zanikające wahania napięcia między cewką a kon­densatorem po przeskoczeniu iskry między elektrodami świecy zapłonowej; obserwować na ekranie chwile zamknięcia i otwarcia styków prze­rywacza; maksymalne napięcie cewki (min. 20 kV), powstające w chwili zdjęcia przewodu ze świecy bez upływu prądu na masę; przeciążenie świec podczas gwałtownego przyspieszania prędkości obrotowej silnika, objawiające się gwałtownym wzrostem napięcia zapłonu. Woltomierz umożliwia przeprowadzanie następujących badań: napięcia prądu rozruchowego, a dzięki temu wykrywanie usterek akumulatora, rozrusznika, przewodów, przełączników itp. części obwodu niskiego napięcia; napięcia ładowania, wskutek czego można wykryć uszkodzenie prądnicy lub regulatora, ślizganie się paska napędzającego prąd­nicę itp.; stanu przewodów i złączy na podstawie spadku napięcia spowo­dowanego zwiększonym oporem przepływu; oporów obwodu niskiego napięcia; tranzystorowych układów zapłonowych; stanu izolacji przewodów; upływu prądu z wyłączonego akumulatora. Omomierz umożliwia przeprowadzenie następujących badań: pomiarów oporów uszkodzonej izolacji i przerwanych lub zluzo­wanych przewodów instalacji elektrycznej; pomiarów oporów przekaźników, cewek i przełączników; pomiarów oporów prądnic; — ustalania przerw i upływów prądu w regulatorach prądnic; — ustalania przerw i nadmiernych oporów w urządzeniach przeciw­zakłóceniowych, kopułkach i palcach rozdzielaczy, świecach i prze­wodach. Próbnik kondensatorów służy do sprawdzania: oporów kondensatora, pojemności, stanu izolacji. Obrotomierz elektryczny jest sterowany przez obwód wysokiego napięcia instalacji zapłonowej i otrzymuje impulsy pomiarowe od na­dajnika impulsów. Może być stosowany do pomiarów liczby obrotów wałów korbowych silników o układzie zapłonu konwencjonalnym, tranzystorowym oraz iskrownikowym. Mogą być badane silniki dwu-i czterosuwowe. Przyrząd ma trzy zakresy pomiarowe: Oh-5000, O-f-10 000 i 400-^900 obr/min. Ostatni zakres służy do regulacji biegu jałowego (szczególnie w silnikach wielogaźnikowych). Za pomocą obrotomierza mogą być przeprowadzone następujące badania: —■ pomiar liczby obrotów wału korbowego silnika, —• pomiar spadku liczby obrotów po odłączeniu poszczególnych cy­lindrów. Analizator spalin umożliwia ocenę pracy gaźnika (składu mieszan­ki) w mechanicznie sprawnym silniku o prawidłowo ustawionym za­płonie, nienagannej instalacji zapłonowej i szczelnych przewodach ssących. W związku z tymi wymaganiami badanie spalin powinno być ostatnim z cyklu badań. Analizator pobierający próbki spalin z rury wydechowej silnika wskazuje wyniki pomiarów na podziałce przyrządu w postaci procentowego składu mieszanki (mieszanka nor­malna, bogata, uboga). Za pomocą analizatora spalin można badać: skład mieszanki biegu jałowego; skład mieszanki, gdy pracuje dysza główna; wpływ zadziałania pompki przyspieszającej na skład mieszanki (stopień wzbogacenia), wskutek gwałtownego otwarcia przepust-nicy; — wpływ filtru powietrza na skład mieszanki; —• szczelność układu ssącego; — prawidłowość regulacji gaźników w silnikach wielogaźnikowych. Próbnik kondensatorów i zwarcia styków przerywaczy ma dwie podziałki: 0-^-60° obrotu wału korbowego dla silników sześcio- i oś-miocylindrowych i 0-=-90° dla silników czterocylindrowych. Okres zwarcia styków przerywacza odpowiada tej części obrotu wałka roz­dzielacza, w czasie której styki są zamknięte. Okres ten jest mierzo­ny elektrycznie, poczynając od chwili zwarcia i kończąc w chwili roz­warcia stj/ków. Zwiększenie odstępu między stykami powoduje zmniejszenie kąta zwarcia, a zmniejszenie odstępu — zwiększenie tego kąta. Nadmierna zmienność kąta zwarcia styków przy zmianie > prędkości obrotowej silnika wskazuje na mechaniczną niesprawność rozdzielacza. Badanie kondensatorów odbywa się tak samo, jak omówiono to przy próbniku kondensatorów. Próbnik ustawienia zapłonu służy do ustawiania zapłonu oraz kontroli pracy odśrodkowego i podciśnieniowego regulatorów zapło­nu przy pracującym silniku. Ustawienie zapłonu odbywa się metodą stroboskopową. Próbnik ciśnienia i podciśnienia służy do sprawdzania ciśnienia w cylindrach silnika oraz podciśnienia w jego osprzęcie. Jako do­puszczalną granicę spadku (utraty) ciśnienia sprężania przyjmuje się 20%> w stosunku do przepisowej wartości, podanej przez wytwórnię, zaś różnica ciśnienia sprężania między poszczególnymi cylindrami po­winna wynosić poniżej 10%. Miernik (manometr) próbnika jest wy-skalowany w procentach spadku ciśnienia sprężania. Próbnik podciśnienia służy do sprawdzania podciśnienia: w przewodzie ssącym silnika, w pompie paliwa, w układach wspomagających. Za pomocą podciśnieniomierza można ponadto sprawdzić stopień zanieczyszczenia tłumika wydechu. Szybki test przy użyciu zestawu diagnostycznego SUN, model EET 820, ma następujący przebieg. 1. Uruchomienie silnika i odczytanie: — na woltomierzu — napięcia rozruchu, — na oscylografie — napięcia rozruchowego zapłonu. 2. Ustawienie biegu jałowego silnika i odczytanie: na próbniku zwarcia styków przerywaczy — kąta zwarcia styków przerywacza, na próbniku ustawienia zapłonu — kąta wyprzedzenia zapłonu. 3. Ustawienie prędkości obrotowej silnika na 2000 obr/min i spraw- dzenie: na próbniku rozwarcia sty­ków przerywaczy, czy kąt zwarcia styków przerywa­cza nie uległ zmianie; na próbniku ustawienia za­płonu — kąta wyprzedzenia zapłonu; na oscyloskopie — bieguno­wości cewki zapłonowej, na­pięcie iskry zapłonowej, krzywej iskrzenia w celu oceny oporów w obwodzie zapłonowym, stanu styków przerywacza na podstawie obserwacji odcinka zamy­kania, stanu cewki zapłono­wej i kondensatora; na analizatorze spalin — prawidłowości składu mie­szanki; na woltomierzu — napięcia ładowania. Wyregulowanie za pomocą odpowiednich wkrętów gaźni-ka prędkości obrotowej biegu jałowego i odczytanie na po-działce analizatora spalin skła­du mieszanki. Gwałtowne przyspieszenie prędkości obrotowej silnika i sprawdzenie wzrostu napięcia iskry zapłonowej oraz zmiany składu mieszanki (wzbogacenie) przez pompkę przyspieszającą. Podobny do omówionego zestaw przyrządów diagnostycznych BOSCH pokazano na rysunku 12.3. Oprócz samego zestawu przyrzą­dów pokazany jest schemat przyłączeń osprzętu silnika do przepro­wadzania badań. W Polsce produkowany jest zestaw przyrządów diagnostycznych Diagnoskop ZD-1 (rys. 12.4). Jest on przeznaczony do przeprowadza­nia szybkich badań czterosuwowych silników 4-, 6- i 8-cylindrowych 2zapłonie iskrowym z wyposażeniem elektrycznym o napięciu 6, 12 324 V. Diagnoskop składa się z dwóch części — górnej i dolnej. Górną część stanowi obudowa z zespołem przyrządów, a dolną — przewoźna podstawa, wewnątrz której znajduje się zasilacz i analiza­tor spalin. Diagnoskop ma pięć połączeń z osprzętem badanego sil­nika.